در روزهایی که بازار ارز ایران با نوسانات پی‌درپی مواجه است، تحلیل روندهای اثرگذار بر قیمت دلار به یکی از موضوعات اصلی فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران تبدیل شده است. قیمت دلار بعد از جنگ تحمیلی اسرائیل به ایران، دچار جهش قیمت آنچنانی نشد و بر خلاف بسیاری از پیش‌بینی‌های کارشناسان رفتار کرد.
در گفتگوی پیش رو، سجاد بوربور، کارشناس اقتصادی با خبرنگار گسترش نیوز، به بررسی علل فاصله گرفتن نرخ فعلی دلار از ارزش ذاتی، تأثیر عوامل بنیادین اقتصادی، نقش اربعین در افزایش تقاضای فصلی ارز، و در نهایت سناریوهای احتمالی آینده بازار ارز در ایران می‌پردازیم.
ارزش ذاتی دلار کجاست و قیمت بازار کجا؟
سجاد بوربور کارشناس اقتصادی در گفتگو با خبرنگار گسترش نیوز با اشاره به فاصله نرخ بازار آزاد دلار از ارزش ذاتی آن، گفت: در حال حاضر قیمت دلار در حدود ۸۸ هزار و ۳۰۰ تومان است، در حالی که ارزش ذاتی آن پایین‌تر از ۸۰ هزار تومان برآورد می‌شود. این فاصله نشان می‌دهد که نرخ فعلی تحت تأثیر هیجانات و تکانه‌هایی فراتر از متغیرهای بنیادین قرار دارد.
وی افزود: آنچه نرخ دلار را در بلندمدت تعیین می‌کند، متغیرهای کلان اقتصادی مانند میزان صادرات نفت، تراز تجاری، تورم و رشد نقدینگی است. اما قیمت در بازار، تابعی از عرضه و تقاضای روزانه است که به سرعت از اخبار و رویدادها تأثیر می‌پذیرد.
اربعین؛ عاملی با اثرگذاری محدود بر نرخ ارز
این کارشناس اقتصادی با اشاره به اربعین و افزایش تقاضای ارزی برای سفرهای زیارتی گفت: هرچند تقاضا برای ارز در ایام اربعین بالا می‌رود، اما اثرگذاری آن بر نرخ ارز بسیار محدود است. چون این رویداد هر سال تکرار می‌شود و فعالان بازار آن را پیش‌خور کرده‌اند. نرخ ارز از ماه‌ها پیش تحت تأثیر انتظار برای افزایش تقاضای اربعین قرار گرفته و بنابراین در حال حاضر تأثیر جدیدی بر بازار نخواهد داشت. سیاست‌گذاران هم در این زمینه تمهیداتی اندیشیده‌اند تا شوک جدیدی وارد نشود.
بوربور در پاسخ به این سؤال که آیا دولت برای مدیریت نرخ ارز در ایام اربعین به عرضه دستوری متوسل شده یا نه، بوربور گفت: حجم ارزی که قرار است برای اربعین تزریق شود، آن‌قدر قابل توجه نیست که دولت بخواهد سیاست دستوری در پیش گیرد. اساساً در این مقطع زمانی، دولت انگیزه‌ای برای دست‌کاری عمدی بازار ندارد.
وی تصریح کرد: آنچه در حال حاضر بیش از هر چیز بر بازار ارز تأثیر دارد، درآمدهای نفتی کشور است. چنانچه صادرات نفت به هر دلیلی کاهش یابد، یک تکانه جدی در بازار ارز به وجود می‌آید. تقاضای اربعین در برابر این عامل بسیار کم‌اثر است.
سناریوهای پیش‌رو برای نرخ دلار
بوربور در ادامه به بررسی سه سناریوی اصلی در خصوص نرخ دلار پرداخت:
۱. تداوم فروش نفت با شرایط فعلی: اگر ایران بتواند همچنان به فروش نفت با میانگین فعلی حدود ۱.۸ میلیون بشکه در روز ادامه دهد، نرخ دلار در محدوده ۹۰ تا ۱۰۰ هزار تومان باقی خواهد ماند.
۲. کاهش صادرات نفت به کمتر از یک میلیون بشکه: در صورتی که فروش نفت کاهش یابد، نرخ دلار می‌تواند به بازه ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار تومان نیز برسد.
۳. وضعیت فعلی با اسنپ‌بک: در صورتی که شرایط فعلی ادامه داشته باشد، ولی فروش نفت کمی کاهش یابد، محدوده نرخ دلار بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ هزار تومان خواهد بود.
ریسک‌های سیاسی اما قدرتمند در بازار ارز
بوربور با اشاره به تأثیر تحولات سیاسی بر نرخ ارز تأکید کرد: مذاکرات اخیر نشان داد که رسیدن به توافقی جامع و پایدار چندان در دسترس نیست. در واقع، طرف‌های غربی همچنان بر خواسته‌های حداکثری خود پافشاری می‌کنند: از جمله توقف غنی‌سازی، کاهش توان موشکی و تغییر سیاست‌های منطقه‌ای ایران. از آن‌جایی که ایران تمایلی به پذیرش این شروط ندارد، احتمال فعال شدن مکانیزم ماشه یا بازگشت تحریم‌ها وجود دارد. با این حال، چون کشور تا حدودی خود را با این فشارها وفق داده، اثرات بازگشت مجدد تحریم‌ها آن‌چنان که تصور می‌شود سنگین نخواهد بود.
کارشناس اقتصادی با اشاره به احتمال پیشبرد یک مدل میانه، گفت: سناریوی سوم این است که ایران برخی تعهدات محدود و قابل راستی‌آزمایی ارائه دهد تا بتواند به فروش نفت ادامه دهد. در این صورت، فشار تحریمی چندان سنگین نخواهد بود و کشور می‌تواند بخشی از ارز مورد نیاز خود را تأمین کند.
وی با تأکید بر نقش چین در این معادله افزود: تا زمانی که چین به خرید نفت از ایران ادامه دهد، فشارهای تحریمی کاهش می‌یابد. صادرات غیرنفتی هم عمدتاً به کشورهایی صورت می‌گیرد که کمتر تحت نفوذ تحریم‌ها هستند، مانند چین، عراق، افغانستان، ترکیه و پاکستان.
چین؛ شریک استراتژیک در شرایط تحریم
بوربور با بیان اینکه چین در سال‌های اخیر نقش اساسی در کمک به تداوم صادرات نفتی و غیرنفتی ایران داشته، گفت: چین به دلیل چالش‌های تجاری با آمریکا، تمایلی به قطع روابط با ایران ندارد. همین مسئله به تهران فضای تنفس اقتصادی داده و نرخ دلار را تا حدی مهار کرده است.
آینده دلار به کجا می‌رسد؟
در پایان این گفت‌وگو، سجاد بوربور ضمن اشاره به اینکه پیش‌بینی دقیق نرخ دلار تنها با تحلیل چندین متغیر ممکن است، اظهار داشت: با توجه به شرایط فعلی، اگر صادرات نفت در همین سطح ادامه یابد، نرخ دلار در محدوده ۹۰ تا ۱۰۰ هزار تومان باقی می‌ماند. در صورت کاهش صادرات نفت، این نرخ ممکن است به بازه ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار تومان افزایش یابد. هرچند هنوز گزینه سوم یعنی تعامل محدود با غرب، بهترین سناریو برای مدیریت نرخ ارز در میان‌مدت خواهد بود.»
جدول سناریوهای پیش‌رو برای نرخ دلار
| سناریو | وضعیت صادرات نفت | نرخ تقریبی دلار (تومان) |
|---|---|---|
| تعامل محدود با غرب | حفظ فروش ۱.۸ میلیون بشکه | ۹۰ تا ۱۰۰ هزار تومان |
| فعال شدن مکانیزم ماشه | فروش کمتر از ۱ میلیون بشکه | ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار تومان |
| وضعیت فعلی بدون توافق جدید | فروش ناپایدار و کم‌نوسان | ۱۰۰ تا ۱۱۰ هزار تومان |
سخن پایانی
در مجموع، بازار ارز ایران درگیر پیچیدگی‌هایی است که بیش از آنکه ناشی از رویدادهایی مانند اربعین یا نوسانات مقطعی باشد، تحت تأثیر متغیرهای کلان اقتصادی و سیاسی قرار دارد. هرگونه تغییر در مسیر فروش نفت، مناسبات سیاسی منطقه‌ای و نحوه تعامل با شرکای راهبردی مانند چین، می‌تواند اثرات معناداری بر نرخ ارز داشته باشد. به همین دلیل، سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی باید با دقت بیشتری تحولات دیپلماتیک و روند صادرات نفت را رصد کنند.
