بورس در چند سال اخیر بیش از آنکه روزهای گرم و پر هیجانی را به بازار ببخشد، روزهای سرد و کم رمقی داشته است. کم شدن اعتماد عمومی، افت ارزش معاملات خرد و نوسان مداوم نرخ ارز باعث شده سهامداران قدیمی و تازه واردها هر دو از ریسک پذیری بیشتر در بازار فاصله بگیرند. اقتصاددان های کشور بر این باورند که بورس دیگر آینه‌ی عملکرد شرکت‌ها نیست، بلکه بازتابی از وضعیت بی‌ثبات سیاست‌گذاری اقتصادی و روان جامعه است.
روایتی از یک روز بورسی از نگاه های مختلف
صبح‌های بورسی از حساس ترین ساعت ها برای بورس بازان است و شنیدن هر خبری به سرنوشت معاملات آن روز اثر گذار است. ساعت هنوز به ۹ نرسیده است که در تالار شیشه‌‌ای صدای زنگ آغاز معاملات در میان همهمه‌ی کارگزاران گم می‌شود. شاخص کل با ریزشی ۲ هزار واحدی شروع کرده و در کمتر از یک ساعت، رنگ قرمز تمام تابلوی بازار را پُر می‌کند.
حمید یکی از سهامداران تالار شیشه ای که ۳۵ ساله است و ۳ سال پیش با امید جهش بازار وارد بورس شد، این بار حتی به مانیتور نگاه نمی‌کرد و می‌گوید: «اوایل فکر می‌کردم بازار فقط نیاز به صبر داره، امابه مرور به این نتیجه رسیدم که مشکل از بی‌اعتمادیه. هر تصمیم اقتصادی یه شبه عوض میشه، آدم نمی‌دونه باید چی‌کار کنه.»
تا ساعت ۱۱ صبح، ارزش معاملات خرد به کمتر از ۴ هزار میلیارد تومان رسید؛ رقمی که تحلیل‌گران آن را نشانه‌ی رکود سنگین می‌دانند. در گروه‌های بورسی، فلزات اساسی و پتروشیمی بیشترین فشار فروش را داشتند.
بازار در حلقه ابهام شایعه ها فرو رفت
کارشناسان بر این باورند که سال جاری ۱۴۰۴، پر از ابهام برای بورس بوده است. از یک سو، نرخ بهره بین‌بانکی چندین بار تغییر کرده و بانک مرکزی سیگنال‌های متناقضی ارسال کرده است. از سوی دیگر، نوسان نرخ ارز آزاد، سهام ارزی‌محور را بی‌ثبات کرده است.
یکی از فعالان بورسی می‌گوید: «بازار سهام ایران بیش از هر زمان دیگری به سیاست‌گذاری وابسته شده است. تصمیمات شبانه درباره قیمت‌گذاری یا صادرات، ذهن سهامدار را خسته کرده است. تا وقتی چشم بورس به اخبار سیاسی است، نه تحلیل بنیادی کار می‌کند، نه تکنیکال. خروج پول حقیقی در سال جاری شدت گرفته و سهامداران خرد ترجیح می‌دهند دارایی خود را به بازارهای کم‌ریسک‌تر مثل طلا، صندوق درآمد ثابت یا حتی رمزارزها منتقل کنند.»
داستان یک سهامدار بازنده
در گوشه‌ای از تالار، زهرا دانشجوی ۲۷ ساله مدیریت مالی لپ‌تاپش را بسته و می‌گوید: «اولش با شوق وارد بورس شدم. فکر می‌کردم می‌تونم تحلیل یاد بگیرم و سود کنم. ولی هر بار که سهمم مثبت شد، یه تصمیم جدید همه‌چی رو خراب کرد. الان بیشتر برای تجربه موندم تا سود.»
زهرا تنها نیست. بر اساس داده‌های سازمان بورس، بیش از ۶۰ درصد کدهای فعال حقیقی در دو ماه گذشته، میانگین حجم معاملات خود را کاهش داده‌اند. تحلیل‌گران این موضوع را نشانه‌ای از بی‌اعتمادی فراگیر میان فعالان خرد بازار می‌دانند.
بازارِ بی نقدینگی و سهامِ بی جان
یک مدیر کارگزاری در تهران می‌گوید: بازار به نقدینگی جدید نیاز دارد. ولی سرمایه‌گذار وقتی می‌بیند دولت از بورس حمایت لفظی می‌کند اما در عمل اوراق با نرخ بالا منتشر می‌کند، چرا باید سهم بخرد؟ در واقع، رقابت نرخ سود بانکی با بازده بورس باعث شده سرمایه‌گذاران محتاط، پول خود را از بازار سهام خارج کنند.
روان جامعه و بورس و رابطه‌ای دوطرفه
روان‌شناسان اقتصادی معتقدند افت اعتماد عمومی به نهادهای مالی و سیاست‌گذاری، تأثیر مستقیمی بر رفتار سرمایه‌گذاران دارد. شبکه‌های اجتماعی بورسی در سال های اخیر، پر از پست‌هایی است که از ناامیدی، بی‌اعتمادی و حتی شوخی با «شاخص» پر شده است.
کارشناسان بورسی بر این باورند که بورس ایران به نوعی به شاخص امید اجتماعی گره خورده. هر زمان مردم احساس ثبات کنند، پول به بازار برمی‌گرده. اما وقتی آینده مبهمه، بازار سهام اولین جایی است که یخ می‌زند.
امیدهای کوتاه در مقابل ناامیدی های بلند
در آبان ماه، چند روزی شاخص کل روند مثبتی داشت. برخی از تحلیل‌گران کوتاه‌مدت، آن را نشانه‌ی بازگشت بازار دانستند، اما افزایش عرضه در روزهای بعد نشان داد که رشدها همچنان شکننده است. کارشناسان می‌گویند تا زمانی که سیاست‌های کلان اقتصادی و نرخ بهره بانکی تثبیت نشود، بازار سهام نمی‌تواند روندی پایدار بگیرد.
یکی از فعالان قدیمی تالار می‌گوید: «بازار سهام فقط با عدد رشد نمی‌کنه، با اعتماد رشد می‌کنه. الان نه نقدینگی هست، نه اعتماد. پس هر صعودی موقته.»
بورس به کدام سمت می رود؟
تحلیل‌های گسترش‌نیوز نشان می‌دهد اگر سیاست تثبیت نرخ ارز ادامه یابد و شرکت‌ها بتوانند در گزارش‌های فصلی سودآوری خود را حفظ کنند، بازار احتمالاً در آذرماه شاهد رشد محدود و تدریجی خواهد بود. با این حال، متغیرهایی چون قیمت جهانی نفت، نرخ تسعیر ارز و سیاست‌های مالی دولت همچنان بر چشم‌انداز بازار سایه انداخته‌اند.
کارشناس بازار سرمایه، “سایروس معصوم‌پور امیرآبادی”، در گفت‌وگو با گسترش‌نیوز گفت: «بورس ایران بیش از آنکه از تحلیل فنی تبعیت کند، به تصمیمات اقتصادی و سیاسی گره خورده است. تا زمانی که سرمایه‌گذار احساس امنیت و پیش‌بینی‌پذیری نداشته باشد، بازار در همین سطح نوسانی باقی می‌ماند. اما نباید فراموش کرد که در دل رکود، همیشه فرصت‌های پنهان هم وجود دارد. به نظر می‌رسد بازار در حال رسیدن به کف قیمتی نسبی است. اگر نرخ بهره بانکی تعدیل و سیاست ارزی شفاف شود، سرمایه‌گذاران میان‌مدت می‌توانند دوباره به بورس برگردند.»
داستان ناتمام اعتماد در بورس
بورس در سال‌های اخیر، بیش از آنکه داستان سود و زیان داشته باشد، روایت از دست رفتن اعتماد است. شاخص‌ها نوسان دارند، اما ذهن سهامداران نگران‌تر از هر زمان دیگر است. سیاست‌گذار باید بداند که بازار سرمایه با بخشنامه گرم نمی‌شود؛ اعتماد باید بازسازی شود.
در پایان روز، وقتی تابلو بورس خاموش می‌شود، صدای قدم‌های آرام معامله‌گران در راهروهای سرد می‌پیچد. آن‌ها گوشی‌ها را خاموش می‌کنند، اما در ذهن‌شان هنوز امید کوچکی زنده است؛ شاید هفته بعد، شاخص کل بالاخره بیدار شود.
