خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــ نان یکی از اصلی‌ترین غذاهای مصرفی در جهان است و نقش اساسی در امنیت غذایی دارد. بااین‌حال، فساد سریع و کپک‌زدگی از مهم‌ترین چالش‌های نگهداری نان بسته‌بندی‌شده به شمار می‌روند. فناوری هسته‌ای و به‌ویژه پرتودهی، روشی نوین برای افزایش عمر مفید نان است. این روش با نابودی میکروارگانیسم‌ها و قارچ‌ها، ماندگاری نان را افزایش داده و ضایعات غذایی را کاهش می‌دهد.
بیشتر بخوانید
هسته‌ای در کشاورزی ــ 52 | «آب سالمتر» در استخرهای پرورش ماهی، با فناوری هستهایهستهای در کشاورزی ــ 53 | گوجه‌فرنگی مرغوب‌تر، با فناوری هسته‌ای
ضرورت و اهمیت افزایش عمر نان
در بسیاری از کشورها، درصد قابل‌توجهی از نان تولیدی به دلیل کپک‌زدگی یا فساد دور ریخته می‌شود. این مسئله ضمن اینکه با هدررفت منابع همراه است، از نظر اقتصادی نیز زیان‌آور است. افزایش عمر نان بسته‌بندی‌شده از طریق پرتودهی می‌تواند مصرف‌کنندگان را به محصولی سالمتر دسترسی داده و درعین‌حال، فشار بر زنجیره تأمین غذا را کاهش دهد.
معرفی و اصول کلی فناوری پرتودهی
پرتودهی شامل استفاده از پرتوهای یونیزان (گاما، ایکس یا الکترونی) برای نابودی میکروارگانیسم‌های موجود در مواد غذایی است. در مورد نان، این پرتوها بدون ایجاد تغییر در بافت یا طعم محصول، کپک‌ها و باکتری‌های عامل فساد را از بین می‌برند و ماندگاری نان را افزایش می‌دهند.
یک سیستم پرتودهی شامل منبع پرتو (مانند کبالت-60 یا شتاب‌دهنده الکترونی)، محفظه محافظ برای ایمنی، نوار نقاله برای انتقال بسته‌ها و سیستم‌های پایش دز است. این اجزا باید به‌طور دقیق عمل کنند تا نان به‌طور یکنواخت پرتودهی شود و کیفیت نهایی محصول حفظ گردد.
فرایند شامل آماده‌سازی نان، بسته‌بندی در لفاف مناسب و قرار دادن در دستگاه پرتودهی است. پرتوها با دز مشخص اعمال می‌شوند و پس از آن، نان برای توزیع یا صادرات آماده است. کنترل دقیق دز پرتو و شرایط بسته‌بندی اهمیت ویژه‌ای دارد.
انواع کاربردها در صنعت نان
پرتودهی در صنعت نان چندین کاربرد کلیدی دارد:
- افزایش عمر قفسه‌ای: جلوگیری از رشد کپک‌ها و قارچ‌ها.
- بهبود ایمنی غذایی: کاهش آلودگی‌های میکروبی.
- کاهش نیاز به مواد نگهدارنده شیمیایی: جایگزین سالمتر برای افزودنی‌ها.
- افزایش قابلیت صادرات: امکان حمل‌ونقل نان به بازارهای دورتر.
تأثیرات اقتصادی افزایش عمر نان
افزایش عمر نان موجب کاهش ضایعات غذایی و افزایش سودآوری برای تولیدکنندگان می‌شود. این فناوری امکان صادرات نان بسته‌بندی‌شده را فراهم می‌کند و فرصت‌های جدیدی برای ورود به بازارهای بین‌المللی ایجاد خواهد کرد.
مزایای پرتودهی نسبت به روش‌های سنتی
روش‌های سنتی مانند استفاده از مواد نگهدارنده یا سردخانه‌داری هزینه‌بر و محدودیت‌زا هستند. مواد نگهدارنده ممکن است اثرات نامطلوب بر سلامت داشته باشند. در مقابل، پرتودهی روشی سالمتر است که بدون نیاز به مواد شیمیایی، عمر نان را افزایش می‌دهد و کیفیت آن را بهتر حفظ می‌کند.
چالش‌ها و محدودیت‌ها
باوجود مزایا، پرتودهی نان با محدودیت‌هایی همراه است. هزینه احداث تأسیسات بالا است و آگاهی عمومی درباره ایمنی این فناوری پایین می‌باشد. علاوه‌براین، استفاده نادرست از دز پرتودهی ممکن است بر بافت نان تأثیر بگذارد. بنابراین، نظارت دقیق علمی و فنی الزامی است.
اثر پرتودهی در رفع چالش‌های فساد نان
نان بسته‌بندی‌شده در معرض رشد کپک‌ها و باکتری‌های فسادزا قرار دارد. این مشکل موجب کاهش عمر قفسه‌ای و افزایش ضایعات می‌شود. پرتودهی با کاهش بار میکروبی و جلوگیری از رشد قارچ‌ها، چالش‌های اصلی فساد نان را برطرف می‌کند. به این ترتیب، تولیدکنندگان می‌توانند نان با کیفیت بالاتر و ماندگاری بیشتر به بازار عرضه کنند و مصرف‌کنندگان نیز از محصولی سالمتر بهره‌مند شوند.
پیشرفت‌های نوین در این حوزه
امروزه فناوری پرتودهی با نوآوری‌های جدید همراه شده است. ازجمله می‌توان به ترکیب پرتودهی با بسته‌بندی‌های فعال و زیست‌تخریب‌پذیر اشاره کرد که ماندگاری نان را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهند. همچنین، توسعه دستگاه‌های پرتودهی کوچک و مقرون‌به‌صرفه، امکان استفاده این فناوری را برای کارگاه‌های کوچک پخت نان نیز فراهم کرده است.
تأثیر بر سلامت عمومی و ایمنی غذایی
پرتودهی نه‌تنها ماندگاری نان را افزایش می‌دهد، بلکه خطر آلودگی‌های میکروبی و قارچی را کاهش داده و ایمنی غذایی را ارتقا می‌دهد. این امر به‌طور مستقیم بر سلامت عمومی اثر دارد و از بروز بیماری‌های ناشی از مصرف نان آلوده جلوگیری می‌کند.
آینده‌شناسی و مسیرهای پژوهشی
آینده پرتودهی در صنعت نان روشن است. انتظار می‌رود که تحقیقات آینده به سمت توسعه فناوری‌های ترکیبی مانند پرتودهی به همراه نانوفناوری در بسته‌بندی پیش برود. همچنین، پژوهش‌ها بر کاهش هزینه‌ها و افزایش دسترسی تولیدکنندگان کوچک به این فناوری متمرکز خواهند بود.
توصیه‌های سیاستی
برای بهره‌برداری مؤثر از پرتودهی در صنعت نان، کشورها باید:
- در تأسیسات پرتودهی سرمایه‌گذاری کنند.
- قوانین ملی هماهنگ با دستورالعمل‌های بین‌المللی تدوین نمایند.
- فرهنگ‌سازی عمومی درباره ایمنی محصولات پرتودهی‌شده را گسترش دهند.
- حمایت‌های مالی از تولیدکنندگان کوچک را افزایش دهند.
جمع‌بندی
پرتودهی روشی نوین و مؤثر برای افزایش عمر نان بسته‌بندی‌شده است. این فناوری با کاهش فساد میکروبی و قارچی، افزایش ایمنی غذایی و کاهش نیاز به مواد شیمیایی، آینده‌ای پایدارتر برای صنعت نان فراهم می‌سازد. باوجود چالش‌هایی مانند هزینه زیرساخت و نیاز به فرهنگ‌سازی، تجربیات جهانی و پژوهش‌های داخلی نشان می‌دهند که پرتودهی می‌تواند نقش اساسی در تأمین امنیت غذایی و کاهش ضایعات ایفا کند.
————
منابعی برای مطالعه بیشتر
- IAEA. (2020). Nuclear techniques in agriculture. Vienna.
- FAO. (2019). Food losses and waste in bakery products. Rome.
- Shu, Q. Y. (2009). Food irradiation and its applications. FAO.
- Singh, B., & Datta, S. (2020). Agricultural radiation biology. Elsevier.
- Jain, H. K. (2018). Food irradiation in bakery industry. Springer.
- IAEA & FAO. (2022). Guidelines for food irradiation safety. Vienna.
- OECD. (2021). Economic impacts of bakery trade. Paris.
- Ahloowalia, B. S. (2019). Radiation techniques in food science. Plant Biotechnology Reports.
- Kharkwal, M. C. (2015). Food irradiation and nutrition. Academic Press.
- FAO & WHO. (2018). Food safety and nuclear applications. Geneva.
- Lagoda, P. (2017). Food irradiation and bakery shelf life. IAEA Bulletin.
- Kumar, A. (2022). Advances in bakery irradiation. Wiley.
- IRRI. (2017). Food irradiation achievements. Manila.
- سازمان انرژی اتمی ایران. (1400). گزارش پژوهش‌های کشاورزی هسته‌ای. تهران.
- WHO & FAO. (2021). Nutrition and safe food supply. Geneva.
- IPCC. (2021). Climate change and food systems. Geneva.
- FAO. (2023). Global food policy report. Rome.
- IAEA & FAO. (2019). Joint programme on nuclear techniques in food and agriculture. Vienna.
- United Nations. (2015). Sustainable Development Goals. New York.
- Dwivedi, S. L. (2020). Food irradiation innovations in bakery products. Springer.
انتهای پیام/
