بانک مرکزی با صدور بخشنامه‌ای خطاب به مدیران عامل بانک‌های دولتی و غیردولتی، پست‌بانک، مؤسسات اعتباری غیربانکی و بانک مشترک ایران و ونزوئلا، بر ضرورت نظارت مؤثر بر نحوه مصرف تسهیلات اعطایی تأکید کرد و به مؤسسات اعتباری سه ماه فرصت داد تا آیین‌نامه‌ای جامع برای کنترل مسیر مصرف تسهیلات تدوین و اجرایی کنند.
قانون عملیات بانکی بدون ربا
در این بخشنامه که با امضای حجت اسماعیل‌زاده رئیس مرکز تنظیم‌گری و مدیریت کل تنظیم مقررات بانک مرکزی صادر شده، آمده است: طبق ماده (۴) آیین‌نامه فصل سوم قانون عملیات بانکی بدون ربا، بانک‌ها موظف‌اند بر حسن اجرای قراردادهای تسهیلاتی نظارت کافی اعمال کنند و کلیه عملیات ناشی از اعطای تسهیلات باید در همان بانک تمرکز یابد.
بانک مرکزی در این ابلاغیه به صراحت اعلام کرده است که هرگونه انحراف از محل مصرف تعیین‌شده در قرارداد، تخلف محسوب می‌شود و مؤسسات اعتباری مسئول جلوگیری از این انحراف‌ها هستند. به گفته این نهاد، پرداخت تسهیلات در خارج از هدف تعیین‌شده، می‌تواند موجب اعمال ضمانت‌اجراهای قانونی و حتی محرومیت تسهیلات‌گیرنده از خدمات بانکی در آینده شود.
بنابر این دستور، تمامی مؤسسات اعتباری مکلف‌اند حداکثر ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ، آیین‌نامه‌ای برای تدوین سیاست‌ها و روش‌های کاربردی در زمینه کنترل و نظارت بر مصرف تسهیلات تدوین و پس از تصویب هیئت‌مدیره، به واحدهای ذی‌ربط خود ابلاغ کنند.
جزئیات بخشنامه بانک مرکزی
در بخش دوم این بخشنامه، محورهای اصلی نظارت بر مصرف تسهیلات به‌صورت دقیق تشریح شده است؛ از جمله:
تعیین واحد سازمانی مسئول نظارت بر مصرف تسهیلات به تشخیص مدیرعامل مؤسسه اعتباری؛
پرداخت مستقیم وجه تسهیلات به فروشندگان کالا و خدمات مطابق با ضوابط عقود اسلامی؛
منوط شدن پرداخت مرحله‌ای تسهیلات به تأیید مصرف آن در محل تعریف‌شده در قرارداد؛
تطابق طرح‌های توجیهی فنی و اقتصادی با موضوع قراردادهای مشارکت؛
راستی‌آزمایی فاکتورها و اسناد خرید کالا و خدمات، بررسی صحت معاملات و انطباق حساب‌ها با هزینه‌های مجاز؛
اطمینان از وجود و بیمه بودن دارایی‌های مربوط به قراردادهای تسهیلاتی؛
استفاده از اطلاعات سامانه مؤدیان مالیاتی و سامانه‌های حسابداری مرتبط جهت پایش پرداخت‌ها؛
و در نهایت، نظارت مستمر تا مرحله تسویه تسهیلات.
بانک مرکزی تصریح کرده است مدیران عامل باید نسخه‌ای از آیین‌نامه تدوین‌شده را به مدیریت کل نظارت بر بانک‌ها در بانک مرکزی ارسال و درباره نحوه اجرای آن گزارش‌دهی کنند.
این بخشنامه در تاریخ ۶ آبان ۱۴۰۴ و با شماره ۱۹۵۸۶۵/۰۴ صادر شده و هدف نهایی جلوگیری از انحراف منابع بانکی و مقابله با تخلفات احتمالی در مصرف تسهیلات معرفی شده است.
