مهم‌ترین عامل افزایش تورم در مهرماه، رشد قیمت خوراکی‌ها بوده است. تورم ماهانه این گروه با ۶.۶ درصد افزایش، رقم بالایی را برای یک بازه ۳۰ روزه ثبت کرد. اقلامی مانند نان، گوشت، شیر، میوه و سبزیجات افزایش قیمت قابل‌توجهی داشتند.
این کالاها عمدتاً در سبد ضروری خانوارهای دهک‌های پایین درآمدی قرار دارند که حدود نیمی از درآمدشان صرف خرید همین اقلام می‌شود.
این رسانه روند تورم تا پایان سال را در سه سناریو بررسی کرده است.
همه چیز از تابستان آغاز شد
اقتصاد ایران از تابستان سال جاری وارد سطح جدیدی از تورم شده است؛ به‌طوری‌که از آغاز تابستان امسال، تورم ماهانه در مقایسه با ماه‌های پیشین به طرز محسوسی افزایش یافته است. اکنون روند تورم تا پایان سال را می‌توان در سه سناریو پیش‌بینی کرد. طبق محاسبات اگر روند تورم نیمه نخست سال تا انتهای سال ادامه یابد، ممکن است تا پایان سال نرخ تورم در سطوح ۴۵ تا ۵۰درصد قرار گیرد. با این حال سناریوی محتمل با لحاظ رشد نرخ تورم در مهر ماه به این صورت است که اگر روند رشد تورم در ماه‌های باقی‌مانده نیز ادامه یابد، نرخ تورم نقطه‌ای در اسفند ماه به ۵۱.۳درصد خواهد رسید.
این در حالی است که پیش از این، گفته می‌شد بانک مرکزی هدف‌گذاری خود را برای قرار گرفتن تورم در سطح ۳۰درصد قرار داده بود. با توجه به این آمار، تحقق هدف بانک مرکزی بیش از همیشه دور از دسترس به نظر می‌رسد. هرچند تورم کمتر از ۴۵درصدی نیز می‌تواند سناریوی سوم و البته بسیار کم‌شانس باشد. نکته مهم دیگر در رابطه با تورم ماه مهر، رشد قابل‌توجه قیمت کالاهای خوراکی و آشامیدنی در این ماه است. در مهر ماه برای کالاهای خوراکی و آشامیدنی، تورم نقطه‌ای ۶۴.۳درصد و تورم ماهانه ۶.۴درصد ثبت شده که افزایش فشار تورم به خانوارهای سه دهک نخست درآمدی را نشان می‌دهد. طبق آمارهای منتشرشده، حدود نیمی از درآمد این خانوارها صرف تهیه اقلام خوراکی می‌شود.
افزایش میانگین رشد تورم ماهانه
آمارهای رسمی ثبت‌شده نشان می‌دهند، رشد تورم ماهانه در سه ماه نخست سال جاری ۳.۳درصد بود. این رقم از ابتدای تابستان تا انتهای مهر ماه به ۳.۷درصد رسیده است. بر این اساس به نظر می‌رسد تغییری در اقتصاد ایران رخ داده است. در ۱۵سال اخیر (از ابتدای سال۱۳۹۰ تاکنون)، اقتصاد ایران تنها در ۸ماه با رقم تورم ماهانه بالای ۵درصد مواجه شده است و مهرماه امسال یکی از این ۸ماه بوده است.
اقتصاد ایران در حال حاضر، شصت‌ودومین ماه متوالی با تورم نقطه‌ای بالای ۳۰درصد را پشت سرگذاشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد این امر در تاریخ معاصر کشور و با توجه به سری زمانی تورم، بی‌سابقه است. در میان کشورهای مختلف، تورم بیش از ۳۰درصد یکی از بالاترین تورم‌ها محسوب می‌شود؛ چراکه درمان تورم، از منظر علم اقتصاد، تا حدود زیادی مشخص است و کشورها با بهره‌گیری از نسخه‌های علمی، این معضل اقتصادی را در سطح ملی مهار کرده‌اند. این در حالی است که از تابستان سال جاری اقتصاد ایران، به سطوح تورمی بالای ۴۰درصد وارد شده است. مهر ماه، چهارمین ماه پیاپی در سال جاری است که تورم نقطه به نقطه روند صعودی خود را در بازه ۴۰ تا ۵۰درصد طی کرده است. به نظر می‌رسد رشد نقدینگی و کسری بودجه دولت در بلندمدت و نوسانات نرخ ارز و انتظارات تورمی که اقتصاد ایران با آن مواجه است، در کوتاه‌مدت اصلی‌ترین دلایل روند صعودی تورم به عنوان مهم‌ترین شاخص اقتصادی هستند.
نوسانات نرخ دلار، جنگ ۱۲روزه ایران و اسرائیل، روند فزاینده رشد نقدینگی، نگرانی‌ها از افزایش نااطمینانی‌ها و در نتیجه آن افزایش انتظارات تورمی، اصلی‌ترین عوامل تورم سال جاری دانسته می‌شوند. علاوه بر این، نرخ تورم در مهر ماه سال جاری نتیجه چند ماه نا‌اطمینانی در خصوص فعال‌شدن مکانیسم ماشه را نیز با خود داشت. ششم مهر ماه سال ۱۴۰۴، روز فعال شدن دوباره مکانیسم ماشه علیه ایران است. این اتفاق که بعد از جلسات و گمانه‌زنی‌های زیادی رخ داد، بعد از جنگ ۱۲روزه مهم‌ترین اتفاق سیاسی بود که اقتصاد ایران در سال جاری با آن مواجه شد. بسیاری از کارشناسان معتقدند وجود نااطمینانی‌ها درخصوص فعال شدن مکانیسم ماشه و فرآیند فعال شدن آن به خودی خود سهم قابل‌توجهی در افزایش انتظارات تورمی در میان فعالان اقتصادی داشته است. چنین وضعیتی خود را در افزایش تورم در ماه‌های اخیر، نمایان کرده است.
تورم خوراکی‌ها بیش از تورم کل
تورم نقطه به نقطه کل در مهر ماه به ۴۸.۶درصد رسید. یعنی خانوارها در مهر ماه سال جاری، به طور میانگین ۴۸.۶درصد بیشتر نسبت به ماه مشابه سال گذشته برای سبدی مشخص از کالاها هزینه کرده‌اند. در مهر ماه سال جاری از میان ۱۳گروه کالایی اعلام‌شده توسط مرکز آمار، یازده گروه کالایی تورم نقطه‌ای بیش از ۴۰درصد ثبت کرده‌اند. در این ماه تنها گروه‌های کالایی «مسکن، آب، برق، گاز و سایر سوخت‌ها» با ۳۵.۹درصد و «ارتباطات» با ۳۳درصد، تورم نقطه‌ای پایین‌تر از ۴۰درصد داشته‌اند.
در این میان تورم نقطه به نقطه مربوط به اقلام خوراکی و آشامیدنی‌ها با ثبت ۶۴.۳درصد یکی از بالاترین تورم‌های نقطه‌ای ثبت شده است. تورم ماهانه این اقلام برای کل کشور ۶.۴درصد اعلام شده است. نکته قابل‌توجه این است که در مهرماه تورم ماهانه کالاهای خوراکی و آشامیدنی‌ها و دخانیات در مناطق روستایی به رقم ۶.۸درصد رسیده است. این رقم در شهریور ماه ۵.۵درصد ثبت شده بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد ضریب اهمیت اقلام خوراکی برای سه دهک نخست درآمدی بیش از ۴۰درصد است. این موضوع به این معناست که خانوارهای دهک‌های اول تا سوم حدود نیمی از درآمد خود را برای تهیه اقلام خوراکی صرف می‌کنند.
در نتیجه افزایش قیمت اقلام خوراکی احتمالا بر کاهش سطح معیشت این خانوارها به‌عنوان اقشار آسیب‌پذیر جامعه اثر داشته است. ضریب اهمیت نان برای سه دهک نخست درآمدی حدود ۱۰درصد برآورد شده است. این در حالی است که در میان اقلام خوراکی گروه نان و غلات با ثبت ۹۸.۱درصد، بالاترین تورم نقطه‌ای را ثبت کرده است. گروه میوه و خشکبار با ۹۴درصد و گروه سبزی‌ها و حبوبات با ثبت رقم ۷۷.۷درصد رتبه‌های دوم و سوم بالاترین تورم‌های نقطه‌ای در گروه خوراکی‌های مهرماه بوده‌اند. بیشترین تورم ماهانه در میان اقلام خوراکی به سبزی‌ها و حبوبات تعلق دارد. سبزی‌ها و حبوبات در این ماه ۱۱.۳درصد تورم ماهانه ثبت کرده‌اند.
توصیه‌های سیاستی برای مهار تورم
روند صعودی تورم که از ماه‌های پایانی سال گذشته آغاز شده بود، تاکنون ادامه یافته و با گذر از جنگ تحمیلی ۱۲روزه و شرایط بعد از آن تشدید شده است. این رسانه در گزارش‌های متعددی هشدار داده بود درصورتی‌که تغییری در وضعیت نااطمینانی‌های سیاسی و مدیریت هزینه‌های دولت ایجاد نشود، روند تورم همچنان افزایشی خواهد ماند. با این حال، بسیاری از کارشناسان معتقدند می‌توان با تغییر رویه در سیاست خارجی، گام برداشتن در راستای به‌کارگیری سیاست‌های پولی برای کنترل رشد نقدینگی، اصلاحات ساختاری در بودجه، رفع قیمت‌گذاری دستوری و به‌طور کلی، آزادسازی اقتصادی، به کاهش اثر نااطمینانی‌های سیاسی و اقتصادی بر شاخص‌های اقتصاد کلان امیدوار بود.
