مزایای رفاهی و انگیزشی به مجموعه پرداختی‌های نقدی و غیر نقدی گفته می‌شود که فراتر از مزد پایه به کارگران تعلق می‌گیرد و با هدف بهبود شرایط معیشتی و افزایش انگیزش شغلی آنان ارائه می‌شود. برای مثال، مزایای رفاهی شامل: بیمه درمانی، کمک هزینه مسکن، بن کالا و سبد کالا می‌شود که عمدتا به تامین نیاز‌های اساسی زندگی و ارتقای کیفیت زندگی کارکنان کمک می‌کنند.
از سوی دیگر، مزایای انگیزشی معمولا به شکل پاداش و مشوق (نقدی یا غیرنقدی) به کارگرانی تعلق می‌گیرد که عملکرد بالاتری داشته یا اهداف خاصی را محقق می‌کنند. این دسته از مزایا ارتباط مستقیم با کارایی و بهره‌وری کارکنان دارد و با هدف ترغیب کارآمدی و انگیزه‌بخشی در محیط کار طراحی می‌شود.
مزایای رفاهی و انگیزشی مانند: حق مسکن، بن کارگری و حق اولاد در قانون کار مشخص شده و مبلغ آن هر ساله توسط شورای عالی کار تعیین می‌شود. همچنین مزایای رفاهی و انگیزشی نقدی و غیرنقدی دیگری به صورت توافقی و در چارچوب قرارداد کاری بین کارگر و کارفرما تعیین می‌شود.
طبق ماده ۸۳ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد مشمول مالیات حقوق عبارت از حقوق (مقرری یا مزد، یا حقوق اصلی) و مزایای مربوط به شغل اعم از مستمر و یا غیرمستمر قبل از وضع کسور و پس از کسر معافیتهای مقرر در این قانون است.
اما بر اساس قانون کار و در تبصره ۳ ماده ۳۶ قانون کار صراحتا عنوان شده است که مزایای رفاهی و انگیزه‌ای از قبیل کمک هزینه مسکن، خواربار و کمک عائله‌مندی، پاداش افزایش تولید و سود سالانه جزو مزد ثابت و مزد مبنا محسوب نمی‌شود بنابر این مزایای انگیزشی و رفاهی کارگران از قبیل بن خواربار، حق اولاد، کمک هزینه مسکن و … از شمول پرداخت مالیات معاف است.
به موجب ماده ۳۶ قانون کار، مزد ثابت، عبارت است از مجموع مزد شغل و مزایای ثابت پرداختی به تبع شغل.
در تبصره ۱ این ماده آمده است:در کارگاه‌هایی که دارای طرح طبقه‌بندی و ارزیابی مشاغل نیستند منظور از مزایای ثابت پرداختی به تبع شغل، مزایایی است که برحسب ماهیت شغل یا محیط کار و برای ترمیم مزد در ساعات عادی کار پرداخت می‌گردد از قبیل مزایای سختی کار، مزایای سرپرستی، فوق‌العاده شغل و غیره.
تبصره ۲ اعلام کرده است که در کارگاه‌هایی که طرح طبقه‌بندی مشاغل به مرحله اجراء درآمده است مزد گروه و پایه، مزد مبنا را تشکیل می‌دهد.
به موجب تبصره ۳ این ماده، مزایای رفاهی و انگیزه‌ای از قبیل کمک هزینه مسکن، خواربار و کمک عائله‌مندی، پاداش افزایش تولید و سود سالانه جزو مزد ثابت و مزد مبنا محسوب نمی‌شود.
اما قانون مالیات‌های مستقیم در ماده ۹۱ برخی درآمد‌های حقوق و دستمزد را از پرداخت مالیات معاف کرده است که از جمله آنها به این شرح است:
- سنوات پایان خدمت
- خسارت اخراج و بازخرید خدمت
- حق سنوات
- حقوق ایام مرخصی استفاده نشده
- هزینه سفر و فوق العاده مسافرت مربوط به شغل
- مسکن واگذاری در محل کارگاه یا کارخانه و خانه‌های ارزان قیمت سازمانی محل کارخانه یا خارج از آن
- مبالغ حاصل از بیمه جبران خسارت بدنی ومعالجه و امثال آن.
- عیدی و پاداش پایان سال تا سقف یک دوازدهم معافیت مالیاتی سالانه
- منازل سازمانی در اختیار ماموران کشوری
مبالغ پرداختی از جانب کارفرما برای معالجه کارکنان یا افراد تحت تکلف آنان که به پزشک یا بیمارستان پرداخت می‌شود و باید اسناد و مدارک آن ارائه شود.
مزایای غیرنقدی پرداختی به کارکنان تا سقف دو دوازدهم معافیت مالیاتی سالانه مبلغ معادل اقلام
علاوه بر این موارد قانونگذار مزایای رفاهی و انگیزشی از قبیل کمک هزینه اقلام مصرفی خانوار (بن کارگری)، کمک هزینه مسکن (حق مسکن)، کمک هزینه عائله‌مندی (حق اولاد) و حق تاهل را بر اساس مصوبات شورای عالی کار از مالیات معاف دانسته است.
