زهراترابی؛ تحلیل بازار: در دهه‌های اخیر، تحریم‌ها به یکی از اصلی‌ترین چالش‌های اقتصادی ایران تبدیل شده‌اند. تحریم‌های چندلایه‌ای که نه تنها حوزه انرژی و بانکداری، بلکه زنجیره تأمین، بیمه، حمل‌ونقل و حتی غذا و دارو را نیز در بر گرفته‌اند همچنین اقتصاد کشور را در تنگنا قرار داده‌اند. در چنین فضایی، دیپلماسی اقتصادی می‌تواند به عنوان یک راهبرد مکمل و حتی گاه جایگزین دیپلماسی سنتی عمل کند و راه‌هایی برای دور زدن تحریم، کاهش فشارهای اقتصادی و حفظ تعاملات بین‌المللی بگشاید.
دیپلماسی اقتصادی به زبان ساده یعنی استفاده از روابط دیپلماتیک، تجاری و اقتصادی برای پیشبرد منافع اقتصادی کشور. در شرایط تحریم، این نوع دیپلماسی نه تنها یک انتخاب، بلکه ضرورتی است که باید بر مبنای ابزارهای دقیق، هدفمند و بومی‌سازی‌شده تعریف شود.
یکی از این ابزارهای اصلی دیپلماسی اقتصادی برای عبور از تحریم‌ها می تواند گسترش همکاری با کشورهای غیرغربی باشد. در فضای کنونی که عمده فشارهای تحریمی از سوی غرب، به‌ویژه آمریکا و اروپا اعمال می‌شود، یکی از ابزارهای مهم دیپلماسی اقتصادی، گسترش روابط با قدرت‌های جدید اقتصادی مانند چین، هند، روسیه، برزیل، ترکیه و… است. این کشورها یا با تحریم‌ها همراه نیستند یا منافع مشترکی با ایران دارند که می‌توانند مبنای تعامل قرار گیرند.
راه دیگر، دیپلماسی منطقه‌ای و همکاری با همسایگان است. کشورهای همسایه ایران از موقعیت جغرافیایی خاصی برخوردارند و می‌توانند در نقش دروازه‌هایی برای تجارت، صادرات مجدد و حتی دور زدن برخی محدودیت‌های تحریمی ایفای نقش کنند. دیپلماسی اقتصادی باید تمرکز ویژه‌ای بر روابط با عراق، ترکیه، پاکستان، آذربایجان، افغانستان و حوزه خلیج فارس داشته باشد. ایجاد مناطق آزاد مشترک، کریدورهای حمل‌ونقل و پروژه‌های مشترک انرژی می‌تواند بخشی از این راهبرد باشد.
همچنین تقویت اقتصاد مقاومتی در قالب دیپلماسی اقتصادی که تنها یک شعار داخلی نیست، بلکه می‌تواند به یک گفتمان قابل ارائه در سطح بین‌المللی تبدیل شود. بسیاری از کشورهای در حال توسعه با مشکلات مشابه، مواجه هستند. ایران می‌تواند از طریق نمایش توانمندی‌های بومی، خودکفایی در برخی صنایع، و ارائه تجربیات مقابله با فشار اقتصادی، برای خود متحدانی اقتصادی و فنی در جهان ایجاد کند. این مهم با حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی، اعزام هیأت‌های اقتصادی، و تقویت اتاق‌های بازرگانی مشترک قابل تحقق است.
متاسفانه یکی از نقاط ضعف ایران در مواجهه با تحریم‌ها، وابستگی به دلار و نظام سوئیفت است. استفاده از ارزهای ملی در تجارت دوجانبه و بهره‌گیری هوشمندانه از ارزهای دیجیتال می‌تواند ابزار مهمی در دور زدن تحریم‌ها باشد. این موضوع، نیازمند زیرساخت حقوقی، فنی و بانکی و البته دیپلماسی فعال برای جلب اعتماد طرف‌های خارجی است.
برای اینکه دیپلماسی اقتصادی کارآمد باشد، باید از حالت جزیره‌ای و نمایشی خارج شود. هماهنگی بین وزارت امور خارجه، وزارت اقتصاد، بانک مرکزی، سازمان توسعه تجارت، اتاق بازرگانی و نهادهای امنیتی و نظارتی، ضروری است. ایجاد یک شورای راهبری دیپلماسی اقتصادی با حضور نمایندگان همه دستگاه‌ها، می‌تواند گام بزرگی در انسجام‌بخشی به این مسیر باشد.
این نکته نیز قابل ذکر است که عبور از تحریم‌ها با شعار و مقاومت صرف، ممکن نیست. دیپلماسی اقتصادی باید به یک راهبرد کلان و همه‌جانبه تبدیل شود. ابزاری هوشمند، چندبعدی و مبتنی بر منافع ملی که بتواند تعامل با جهان را حتی در شرایط فشار حفظ کرده و اقتصاد ایران را در مسیر پایداری و رشد قرار دهد.
