به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام حیدر همتی عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان در یادداشتی اختصاصی نوشت: در بستر تاریخی جوامعی که روزگاری زیر سایه استبداد زیسته‌اند، رابطه مردم با قدرت، اغلب آمیخته با بی‌اعتمادی و راز آلودگی بوده است. در چنین فضایی، دسترسی به اطلاعات پنهان یا تظاهر به آگاهی از اسرار، به نمادی از منزلت اجتماعی تبدیل می‌شد. امروزه، با وجود دگرگونی ساختارهای سیاسی، این ذهنیت تاریخی به شکل دیگری بازتولید می‌شود؛ در عصر اطلاعات، افشاگری بی‌ضابطه یا نمایش دانسته‌های محرمانه، گاه به ابزاری برای جلب توجه یا خودنمایی بدل شده است. این رفتار، نه تنها میراث روانی دوران استبداد است، بلکه نشان‌دهنده ضعف فرهنگ رازداری به عنوان یک ارزش اجتماعی است.
امام علی علیه السلام در نهج البلاغه هشدار می‌دهند: «سر اسیر توست؛ اما وقتی آن را فاش کردی، تو اسیر آن خواهی شد». این کلام حکیمانه به خوبی نشان می‌دهد که رازداری تنها یک توصیه اخلاقی نیست، بلکه شرط خردمندی در مدیریت اطلاعات است. پرورش این فرهنگ، نیازمند بازتعریف رابطه فرد با اطلاعات، قدرت و مسئولیت‌پذیری جمعی است.
استبداد و ذهنیت اسرارآمیز: از انحصار اطلاعات تا نمایش آگاهی
در حکومت‌های خودکامه، اطلاعات حساس انحصاری بود و دانستن آن‌ها امتیازی برای نخبگان حاکم محسوب می‌شد. این انحصار، دو پیامد فرهنگی پایدار به جا گذاشت:
اطلاعات محرمانه مساوی است با قدرت نمادین؛ مردم عادی، آگاهی از اسرار را نشانه‌ای از نزدیکی به مراکز قدرت می‌دانستند.
رازگشایی به مثابه مقاومت؛ افشای اسرار گاهی واکنشی علیه انحصارطلبی حاکمان بود، اما به مرور به عادتی اجتماعی تبدیل شد.
قرآن کریم در آیه هشتاد و سه سوره نساء به این رفتار نقد وارد می‌کند: «و هنگامی که خبری از امنیت یا ترس به آن‌ها می‌رسد، آن را منتشر می‌کنند». این آیه به روشنی نشان می‌دهد که انتشار بی‌رویه اطلاعات حساس حتی اگر با نیت خوب باشد، می‌تواند تهدیدی برای امنیت جمعی باشد.
چالش امروز: هیاهوی اطلاعاتی و گم شدن مرز مسئولیت
عصر دیجیتال، توجه را به سرمایه‌ای ارزشمند تبدیل کرده است. در این فضا، میل به دیده شدن، گاه از مرزهای اخلاق و مصلحت عمومی عبور می‌کند:
افشای ناخودآگاه؛ به اشتراک گذاشتن تصاویر یا اخبار از اماکن حساس، تنها برای نشان دادن اینکه من هم آنجا بوده‌ام
غلو یا ساخت شایعه؛ بزرگ‌نمایی اطلاعات ناقص برای جذاب‌تر کردن محتوا در شبکه‌های اجتماعی
بی تفاوتی به پیامدها؛ عدم درک این واقعیت که حتی یک جزئیات به ظاهر کم اهمیت، ممکن است به ابزاری در دست دشمنان تبدیل شود
ترویج فرهنگ رازداری از آموزش تا گفتمان عمومی
برای تغییر این ذهنیت، باید حفظ اسرار را از یک الزام اداری به یک ارزش اخلاقی تبدیل کرد:
یک – بازتعریف افتخار
تبلیغ این گزاره که «رازدار بودن نشانه بلوغ فکری است». هر کس رازش را پنهان دارد، خیر و نیکی به دست اوست.
دو – آموزش سواد رسانه‌ای
تمرین این پرسش؛ آیا انتشار این اطلاعات سودی برای جامعه دارد یا تنها حس کنجکاوی یا خودنمایی را ارضا می‌کند؟
سه – تبدیل امنیت ملی به دغدغه‌ای جمعی
همان گونه که قرآن دستور می‌دهد اخبار مهم را به «اولی الامر» صاحبان امر ارجاع دهیم، باید این فرهنگ را نهادینه کرد.
از فرهنگ رازگشایی تا فرهنگ اعتماد
جامعه‌ای که از استبداد گذر کرده، باید از وسوسه رازگشایی به عنوان اعتراض فراتر رود. در عصر اطلاعات، مسئولیت‌پذیری در قبال امنیت جمعی، بخشی از هویت شهروندی مدرن است. همان گونه که امام علی علیه السلام فرمودند، رازداری نشانه خردمندی است، نه پنهان‌کاری. با ترویج این فرهنگ، می‌توان جامعه‌ای ساخت که در آن اعتماد جایگزین بی‌اعتمادی تاریخی شود.
