خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: واقعه ۲۱ تیر سال ۱۳۱۴ هجری شمسی در مسجد جامع گوهرشاد مشهد، نقطه عطفی ماندگار و سرنوشت‌ساز در تاریخ ایران است. این قیام که در اعتراض به سیاست‌های ضد دینی و کشف حجاب رضاخان صورت گرفت، نه تنها اوج مقاومت مردم متدین ایران در برابر استبداد پهلوی را به نمایش گذاشت، بلکه نشان داد که چگونه ارزش‌های دینی و اعتقادی، عاملی قدرتمند در شکل‌دهی به هویت ملی و بسیج اجتماعی است.
حجت الاسلام هادی صاحبقرانی، مدیرکل تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، در تشریح ابعاد این واقعه و اهمیت آن در گفتگو با خبرگزاری مهر چنین می‌گوید:
واقعه ۲۱ تیر چگونه به عنوان یک نقطه عطف در تاریخ ایران شناخته می‌شود؟
مسئله قیام گوهرشاد در ۲۱ تیر یک تاریخ ماندگار و سرنوشت‌ساز در تاریخ ملت بزرگ ایران است. واقعه ۲۱ تیر نشان داد که حکومت پهلوی، به‌ویژه رضاخان که در ابتدای حکومت خود می‌خواست خود را اهل دین نشان دهد، کاملاً در مقابل دین و دینداری ایستاده و دشمن دین است. برای مردم و همه جامعه مشخص گردید که حکومت پهلوی نه تنها با دین سازگار نیست، بلکه یک حکومت دین‌ستیز است. لذا مردم وظیفه و تکلیف خود را دانستند که در مقابل حکومت ستمشاهی بایستند و مقاومت کنند. نکته دیگری که در اینجا مشخص شد این بود که مردم ایران را نمی‌توان با سرکوب و با زور نیزه و تفنگ از دین و مقدسات و همچنین ارزش‌های بسیار مهمی مانند عفاف جدا کرد. این مسئله، یک نقطه عطف در تاریخ برای شناخت ماهیت ملت بزرگ و دیندار ایران گردید.
چه عواملی باعث بروز این واقعه شدند و چگونه بر جامعه تأثیر گذاشت؟
از عواملی که باعث شد واقعه ۲۱ تیر ماه اتفاق بیفتد، سیاست‌های ضد دینی حکومت پهلوی و تمایل او به فرهنگ غرب بود. حکومت پهلوی با تفکرات ضد دینی و همچنین با توجه به سرسپردگی که به غرب داشت، کم‌کم هویت ایرانی و اسلامی مردم را از بین می‌برد و با مظاهر دینی و ملی به شدت برخورد می‌کرد. این مسئله برای مردم بسیار گران بود که ببینند تمامی هویت ملی و دینی آنان از بین می‌رود و زمینه استعمار اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ایرانیان برای دشمنان اسلام و ایران فراهم می‌شود. لذا وقتی پهلوی دستور داد لباس‌های مردان و زنان تغییر نماید و چادر از سر زنان برداشته شد، علما و مردم دیندار به این مسئله اعتراض کردند و پهلوی که حکومت مستبد و خون‌خواری بود، مردم را در مسجد گوهرشاد به خاک و خون کشید.
نقش عفاف و حجاب در این واقعه و پیامدهای آنچه بود؟
بی‌تردید مردم ایران و مسلمانان نسبت به عفاف و حجاب غیرت دینی دارند. در طول تاریخ می‌بینیم که حتی پیش از اسلام، مردم ایران اهل عفاف و حجاب بودند. زنان مقید به حجاب و بسیار عفیف بودند و مردان نیز غیرت دینی داشته و به عفاف خود و حجاب بانوان پایبند بودند. لذا وقتی مسئله مهم و ارزشمند عفاف و حجاب دچار حمله و از بین رفتن توسط حکومت می‌گردد، مردم خونشان به جوش آمده و در مقابل آن می‌ایستند. این واقعه باعث می‌شود که مردم ایران و به ویژه زنان در حوزه عفاف و حجاب بیشتر مراقبت نمایند و همین هم باعث ایجاد زمینه‌های انقلاب اسلامی در سال‌های بعد می‌شود.
آیا می‌توان این واقعه را به عنوان نمادی از جنبش‌های اجتماعی در راستای حمایت از عفاف و حجاب در نظر گرفت؟
مسلماً این یک حرکت اجتماعی با بهره‌گیری از انگیزه‌های دینی و فرهنگی در راستای حمایت از مسئله عفاف و حجاب بود و در آن روز که مردم پناهگاهی غیر از مرقد شریف امام رضا (علیه‌السلام) نداشتند، در صحن و سرای آن حضرت جمع شدند. شاید حکومت وقت در مبارزه با عفاف و حجاب تجدید نظر کند، اما نه تنها این اتفاق نیفتاد، بلکه برخلاف گمان مردم، حکومت پهلوی آنان را در صحن و سرای امام رضا (علیه‌السلام) قتل عام کرد.
تأثیرات فرهنگی و اجتماعی ۲۱ تیر در ایران امروز چه هستند؟
۲۱ تیر در ایران امروز تأثیرات فرهنگی و اجتماعی فراوانی گذاشت. البته در آغاز انقلاب اسلامی، مردان و زنان این مرز و بوم با یادآوری شهدا ۲۱ تیر و اینکه تعداد زیادی از هموطنان آنان به خاطر عفاف و حجاب جان شیرین خود را از دست دادند، ارزش‌های دینی به‌ویژه عفاف و حجاب را ارج نهاده و در حوزه عفاف و حجاب نیز جامعه کاملاً متحول شد.
چگونه این واقعه به تغییر نگرش‌ها نسبت به عفاف و حجاب در میلیون‌ها ایرانی کمک کرده است؟
تاریخ واقعه گوهرشاد و مسائل بسیار با اهمیتی که پیرامون آن اتفاق افتاد، مانند نقش علمای بزرگ که برای اعتراض به تهران رفتند تا شاه از این حرکت ضد دینی دست بردارد، همچنین اعتراضات مختلف علما، مراجع و بزرگان دین و همه کسانی که با هویت دینی و ایرانی جامعه آشنایی داشتند، همچنین شهید شدن تعداد زیادی از مردم در مکانی مقدس، آن هم در جوار حضرت رضا (علیه‌السلام)، همه را به تأمل وامی‌دارد که مسئله حجاب در اسلام چقدر ارزش دارد که به خاطر آن این حرکت عظیم انجام گرفته است. این مسائل و مسائل مرتبط دیگر باعث شده است که نگرش خیلی از مردم نسبت به مسئله عفاف و حجاب مستحکم‌تر و بعضاً تغییر نماید.
با توجه به آموزه‌های دینی، اهمیت عفاف و حجاب در زندگی فردی و اجتماعی چیست؟
بی‌تردید اهمیت حجاب و عفاف در زندگی فردی و اجتماعی انسان، آن هم با توجه به آموزه‌های دینی، بسیار گسترده بوده و نیاز به تبیین و توضیح در مقالات و کتب علمی دارد. اما اگر بخواهیم به‌صورت خیلی خلاصه در این باب صحبت کنیم، باید گفت که حجاب و عفاف در حوزه زندگی فردی، انسان را به درجه بالایی از عرفان می‌رساند. کسی که عفیف باشد، در همه‌ی حوزه‌ها خود را از پستی‌ها و مسائل غیر دینی نگه می‌دارد. فرد عفیف ارتباطش با خدای متعال بسیار مطلوب بوده و تمامی رفتارهای فردی‌اش که آثار فراوانی در زندگی او دارد، به تبع عفت او مطلوب و ارزشمند می‌شود. روح و روان او به آرامش الهی می‌رسد و ارتباطات فردی او با خدا، با خود و طبیعت درست می‌گردد.
اما در حوزه ارتباطات اجتماعی باید گفت که انسانیت، عفاف و حجاب دارای کرامت و شخصیت می‌شود. استقلال انسانی و هویت شخصیتی پیدا می‌کند. کسی که عفاف و حجاب دارد، در جامعه جنسیت او ملاک رفتار با او قرار نمی‌گیرد، بلکه انسانیت و شخصیت او باعث و ملاک رفتارهای اجتماعی با وی می‌شود. بسیاری از آسیب‌های اجتماعی که به واسطه بی‌عفتی و عدم حجاب در جامعه است، از بین می‌رود؛ مزاحمت‌های خیابانی، طلاق، فرار از منزل و ارتباطات فرازناشویی از جامعه پاک شده و ده‌ها گناه و آسیب از جامعه زدوده می‌شود.
چه نقش‌هایی عفاف و حجاب در تقویت ارزش‌ها و اخلاقیات جامعه اسلامی دارد؟
همانطور که عرض کردیم، عفاف و حجاب باعث نزدیک‌تر شدن انسان به خود و خدا می‌شود و به‌تبع آن، رفتارهای او متناسب با آموزه‌های دینی و دستورات الهی می‌گردد. کسی که رفتارهایش به دور از غرایز حیوانی باشد و اختیار نفس خود را داشته باشد، اخلاق و منش اجتماعی و انسانی او رشد یافته و در همه‌ی حوزه‌های اخلاقی و رفتاری از خود صیانت می‌کند. کسی که در رفتارهای فردی و اجتماعی خود عفیف باشد، جامعه از شر او در امان است و با توسعه انسان‌های عفیف و با حجاب، تمام جامعه به یک سلامت اخلاقی و انسانی نائل می‌شوند.
آیا روز ۲۱ تیر به عنوان روز ملی عفاف و حجاب، می‌تواند نقش مثبتی در آگاهی‌سازی نسل جوان ایفا کند؟
بله، ۲۱ تیر به عنوان روز ملی عفاف و حجاب، در صورتی که برنامه‌ریزی و مدیریت درستی بشود، می‌تواند نقش بسیار مهمی در آگاه‌سازی نسل نوجوان و جوان در حوزه عفاف و حجاب داشته باشد. البته نگاه درست به موضوع و نیازسنجی درست مخاطبان و کار فرهنگی و رسانه‌ای مناسب می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.
چه برنامه‌هایی می‌توان برای گرامیداشت این روز به منظور ارتقا آگاهی عمومی از عفاف و حجاب پیشنهاد داد؟
برنامه‌های مختلفی را برای ارتقا آگاهی‌های عمومی از عفاف و حجاب می‌توان ارائه نمود؛ از جمله کارها و فعالیت‌های آموزشی برای کودکان، نوجوانان و جوانان در قالب کتب درسی و همچنین برنامه‌های رسانه‌ای در قالب محتواهای عمیق و به‌روز که می‌تواند در بستر فضای مجازی و همچنین صدا و سیما و مراکز هنری و رسانه‌ای مانند سینما تهیه و تدارک دیده شود. علاوه بر آن‌ها، کارهای زیبا و متناظر با فرهنگ ملی و ایرانی در تبلیغات شهری و عمومی می‌تواند در این حوزه مؤثر باشد.
آیا این واقعه می‌تواند به عنوان الگو برای نسل‌های جدید در دفاع از حجاب و عفاف مطرح شود؟
واقعه ۲۱ تیر متناظر با زمان و حکومت پهلوی بود و نوع مطالبه، اقتضای همان زمان را داشت. امروز با توجه به اهداف جمهوری اسلامی ایران که توسعه عفاف و حجاب از اهداف ویژه و برنامه‌های نظام اسلامی است، باید در قالب حرکت‌های فرهنگی، رسانه‌ای و اجتماعی به این هدف مقدس کمک کرد.
چگونه می‌توان تجربیات این واقعه را در آموزش جوانان گنجاند؟
همانطور که می‌دانیم، در حوزه جوانان کارهای فراوانی انجام یافته است، اما جوانان عزیز ما در مقابل هزاران رسانه و تهاجم فرهنگی و اعتقادی قرار گرفته‌اند و ما در حوزه فرهنگی و اعتقادی، همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند، نیازمند جهاد تبیین هستیم؛ آن هم با قالب‌های مختلف فرهنگی و رسانه‌ای تأثیرگذار و جذاب. لذا در حوزه آموزش فرهنگ عفاف و حجاب برای جوانان لازم است به صورت برانگیختن فکر و اندیشه آنان در قالب کتاب‌های مختلف دانشگاهی و غیر آن، مانند مناظرات و تریبون‌های آزاد و غیره اقدام نمود.
چگونه می‌توان به نقدها و نظرات مختلف در این زمینه پاسخ داد تا دیالوگی سازنده شکل بگیرد؟
باید شرایطی فراهم شود که جوانان احساس تحمیل نظرات و اندیشه‌های مخالف را درباره خودشان نداشته باشند. باید به اندیشه‌های مختلف در حوزه ارزش‌های دینی و مذهبی، با مراعات جایگاه علمی و تخصصی آن، توجه کرد و پس از ابراز آن‌ها با اخلاق دینی و اسلامی، پاسخ دقیق و منطقی داد. منتها باید صیانت کرد که خود شبهات و دیدگاه‌های مختلف باعث پریشانی افکار دیگر مخاطبان اجتماعی نشود.
چگونه می‌توان از آموزه‌های دینی و تاریخی قیام ۲۱ تیر برای ترویج فرهنگ عفاف و حجاب بهره برد؟
آموزه‌های دینی و تاریخی مملو از تجربیات ارزنده و همانند گنجینه‌های گران‌قیمت هستند که می‌توانند سبک زندگی انسان را تغییر دهند. لذا هم باید درست طرح شوند و هم درست روایت شوند. اگر واقعه ۲۱ تیر درست، آن هم کامل، روایت شود، حتماً تأثیرگذار خواهد بود.
آیا باید رویکردهای جدیدی در این راستا اتخاذ شود؟
روح مطالبه برای عفاف و حجاب همیشه یک اصل است. توسعه اصل عفاف و حجاب یک وظیفه اساسی است. اما رویکردهای جدید در توسعه ارزش‌های دینی و فرهنگی همیشه لازم و ضروری است، ضمن اینکه باید تلاش کنیم سنت‌ها و ارزش‌های هویتی جامعه را صیانت کنیم.
